«Κρυβόμαστε όπως οι ελέφαντες όταν είναι ευτυχισμένοι.» –«Με κομμένη την ανάσα» του Γκοντάρ, 1960
Σύμφωνα με τους Βουδιστές και τους Ινδουιστές, οι ελέφαντες μεταφέρουν μηνύματα στους Θεούς σχετικά με την ανομβρία. Στον Βουδισμό, ο ελέφαντας είναι σύμβολο Ψυχικής και σωματικής δύναμης. Όταν κάποιος ξεκινά να εξασκείται στον Βουδισμό, ο νους δεν ελέγχεται και συμβολίζεται με έναν γκρι ελέφαντα, που τρέχει εξαγριωμένος και καταστρέφει τα πάντα στο πέρασμά του. Μετά την εξημέρωση, ο νους είναι υπό έλεγχο και συμβολίζεται με έναν λευκό παντοδύναμο ελέφαντα, που μπορείς να τον κατευθύνεις όπου επιθυμείς και διαλύει κάθε εμπόδιο στο δρόμο του.
Η Βασίλισσα Μάγια, η μητέρα του Βούδα, ονειρεύεται ότι ένας λευκός ελέφαντας την αγγίζει με ένα λευκό λουλούδι λοτού. Η ψυχή του Βούδα μετενσαρκώνεται στον λευκό ελέφαντα και διεισδύει στο σώμα της. Η Βασίλισσα Μάγια μένει έγκυος και γεννά τον Βούδα.
Οι βασιλείς της Ταϋλάνδης είχαν πάντα λευκούς ελέφαντες ως σύμβολο δύναμης. Αν κάποιος λευκός ελέφαντας πιαστεί, πρέπει να παραδοθεί άμεσα στον Bασιλιά. Η Ταϋλάνδη αποκαλείται η γη των λευκών ελεφάντων. Μια φορά το χρόνο, ο πιο καλός αρσενικός ελέφαντας της Σρι Λάνκα μεταφέρει έναν ιερό βωμό με λείψανα από τα δόντια του Βούδα στους δρόμους της πόλης Κάντυ. Χιλιάδες Βουδιστές συμμετέχουν στην πομπή. Ο ελέφαντας ονομάζεται Ράτζα (βασιλιάς). Φορά χρυσά και ασημένια δακτυλίδια στους χαυλιόδοντες και χρυσοκέντητο ύφασμα στο κεφάλι.
Κάθε χρόνο εκατοντάδες «εργαζόμενοι» ελέφαντες και μαχούτ στο Σουρίν έχουν μια μεγάλη γιορτή. Τρώνε, χορεύουν, παρελαύνουν και παίζουν ποδόσφαιρο. Το φεστιβάλ γίνεται προς τιμή του ιδρυτή του Σουρίν, Τσινγκ Πουμ, ο οποίος τον 16ο αιώνα έπιασε έναν από τους λευκούς ελέφαντες του βασιλιά που είχαν δραπετεύσει. Οι απεικονίσεις ελεφάντων στην τέχνη είναι συχνές σε όλες τις Ανατολικές χώρες.
Η συμβολική αξία του ελέφαντα είναι κατεξοχήν ήρεμη και δυναμική
Απ’ αυτό το «μεγάλο σώμα που φοβίζει τα παιδάκια» όπως έλεγε ο La Fontaine, η σύγχρονη Ευρώπη θυμάται κυρίως το τεράστιο «ελεφαντένιο» μέγεθος, την βλακεία ενός «θραύστη πορσελάνης» αλλά και την παροιμιώδη μνήμη. Χωρίς να ξεχνάμε την πηγή πλούτου για τους λαθρέμπορους ελεφαντοστού: «Χιλιάδες χρόνια εξέλιξης μετρατροποιημένα σε κοσμήματα, αγαλματάκια, πιόνια σκακιού και αμφίβολες φαρμακευτικές ουσίες» αναστέναζε ένας ερωτευμένος του ελέφαντα, του οποίου ο πρώτος, ο πρώτος πρόγονος εμφανίστηκε στην Αίγυπτο πριν από 40.000 χρόνια. Είναι αυτή η μακροβιότητα του, το γιγαντιαίο του μέγεθος που έρχεται σε αντίθεση με την σχετική ηρεμία κι εξυπνάδα του, αυτή η πλευρά του μεγάλου γέροντα των θηλαστικών που φέρει το μικρό του για 22 μήνες και γιορτάζει τον ερχομό του, η υψηλό κοινωνική του συμπεριφορά, ο εκπληκτικός του τρόπος να τιμά τους νεκρούς του που τον έκανε τόσο δημοφιλή.
Η Ευρώπη, που τον ξέρει μονάχα από τους ζωολογικούς κήπους της και τα Τσίρκα, σχεδόν τον έκανε φετίχ, διατηρώντας αρχικά την πτυχή του καλού κηδεμόνα. Κανένα παιδί δεν αγνοεί το διάσημο Babar και την φίλη του Céleste, ζωγραφισμένους από τον Jean de Brunhoff, που απαθανάτισε στους ελέφαντές του μια όμορφη εικόνα αλληλέγγυας και συνεχούς δύναμης. Ενώ το 1882, η άφιξη στην Αμερική του Jumbo, ελέφαντα-μασκότ του ζωολογικού κήπου του Λονδίνου, πουλημένος από τους Άγγλους στο τσίρκο Barnum, εξαπέλυσε μια εκστρατεία τύπου χωρίς προηγούμενο και έκανε την Αυτού Βρετανική Μεγαλειότητα να κλάψει. Μερικά από τα εγγόνια τους [της βασιλικής αυλής] μπόρεσαν να παρηγορηθούν οδηγώντας την βασιλική Bugatti στην δεκαετία του ’30, το πιο διάσημο των αυτοκινήτων, με το πώμα του ψυγείου σε σχήμα ελέφαντα, και οι απόγονοί τους δανείζοντας το τεράστιο Boeing 747, που οι μηχανικοί το ονόμασαν, ακριβώς, «Jumbo» στην μνήμη του επιφανούς προγόνου, ίσως γιατί και «οι ελέφαντες πετούν».
Όσο απροσδόκητη κι αν είναι, η επιβίωση του μύθου στον μηχανικό νεωτερισμό, είναι ωστόσο αναγωγική. Πρέπει να πάμε στην γη της φυσικής του επιλογής, την κεντρική Αφρική και την Ασία, για να πάρουμε όλη την συμβολική αξία του ελέφαντα. Έτσι, στους Bamiléké του Καμερούν, οι αρχηγοί μπορούν να έχουν, με τον σαμάνικο τρόπο, ένα διπλό με την μορφή ελέφαντα, επειδή το ζώο κατέχει μια μυστική δύναμη, το “Ké”, που έρχεται να ενισχύσει την εξουσία αυτού που ξέρει πώς να το συμβιβάζει. Πρέπει, όμως, να προστατευτεί καλά το Ké, γιατί ο θάνατος του ελέφαντα φέρνει και τον θάνατο του ανθρώπινου διπλού του.
Ο ελέφαντας, είναι επίσης σύμβολο εξουσίας
Εμφανίζεται υπό μορφή μασκών και τυμπάνων, και κοσμεί τις πίπες και τους θρόνους των βασιλιάδων. Κάθε δύο χρόνια, με την ευκαιρία μιας μεγάλης γιορτής, φυτεύουν έναν χαυλιόδοντα για να εξασφαλίσουν τη γονιμότητα της γης και των ανθρώπων. Αλλά ο ελέφαντας της Αφρικής, με τα εξαπλωμένα μεγάλα αυτιά και τους μακριούς χαυλιόδοντες, σήμερα αποδεκατισμένος από τους κυνηγούς, παραμένει ένα ελεύθερο ζώο, που δεν υπόκειται στην εξημέρωση, γι’ αυτό και είναι ξένος με τον άνθρωπο: η χρήση του ως άλογο για την μάχη από τους Καρχηδόνιους, ώστε να φοβίσουν τους Ρωμαίους, είχε την συντομία μιας αβέβαιης επιτυχίας [θρίαμβος στις Κάννες, καταστροφή στην Ζάμα].
Εντελώς διαφορετικός είναι ο ελέφαντας της Ασίας: πιο μικρός, με επίπεδα αυτιά, με μέτριους χαυλιόδοντες, μέχρι και απόντες στα θηλυκά… Κατοικίδιο συντροφιάς, συμμετέχει και στις γιορτές και στον μόχθο: είναι και «εργατικό δυναμικό με προβοσκίδα» που τραβάει, σηκώνει, ωθεί, αποψιλώνει, καθαρίζει ζητώντας μονάχα χορτάρι και φύλλα.
Οι ελέφαντες είναι τα μόνα ζώα, εκτός από τον άνθρωπο, που έχουν τελετές για τον θάνατο. Αν ένας ελέφαντας αρρωστήσει τα μέλη της αγέλης του φέρνουν φαγητό και προσπαθούν να τον βοηθήσουν. Αν πεθάνει, θα προσπαθήσουν να τον επαναφέρουν δίνοντάς του φαγητό και νερό για λίγο διάστημα. Από την στιγμή που η αγέλη θα καταλάβει ότι ένας από αυτούς είναι νεκρός, θα επικρατήσει ησυχία. Σκάβουν ένα ρηχό τάφο και σκεπάζουν το νεκρό σώμα με χώμα και κλαδιά. Παραμένουν δε στο σημείο αρκετές μέρες μετά. Θρηνούν για το χαμό του μέλους της ομάδας τους. Μάλιστα, υπάρχουν αναφορές για ελέφαντες που δακρύζουν.
Οι ελέφαντες συμπεριφέρονται σαν τους ανθρώπους και χαϊδεύουν με τις προβοσκίδες τους τα κόκαλα και τους χαυλιόδοντες, όταν βρουν ένα νεκρό ον του είδους τους. Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις, που ελέφαντες διέσχισαν μεγάλες αποστάσεις, για να αγγίξουν με την προβοσκίδα το άψυχο σώμα κάποιου μέλους της αγέλης τους.
Ο ελέφαντας, είναι πανταχού παρόν στους μύθους της Ινδίας.
Ήδη στις Βέδδες, εμφανίζεται στις διαδοχικές γέννες της Θεάς Aditi, σχηματισμένος για να ξεκινήσει τα πρώτα σφάλματα του ανθρώπου, ως κατάλοιπο της συνείδησης: απ’ όπου και η ασαφής του φύση, ταυτόχρονα άγρια και ήρεμη. Από τους πιο δημοφιλείς Θεούς του Ινδουισμού -σημειώνουμε τον Ganesha, γιο του Shiva και της Parvati, άνθρωπος με κεφάλι ελέφαντα, Θεός της Γνώσης του οποίου τα μεγάλα αυτιά φιλτράρουν τα λόγια των πιστών, αλλά που εκπροσωπεί λόγω της διπλής του φύσης, την συμφιλίωση των αντιθέτων: το κεφάλι του είναι ο μακρόκοσμος, η μη-εκδήλωση του Είναι, ενώ το σώμα του αντιπροσωπεύει το μικρόκοσμο της ανθρωπότητας και την εκδήλωσή του Εγώ. Κερδίζει με πονηριά τον αδελφό του λέγοντας πως «το να γυρνάς γύρω απ’ τους γονείς σου είναι σαν να γυρνάς γύρω απ’ τον κόσμο».
Ο ελέφαντας χρησιμεύει σαν άλογο στον Θεό της Αστραπής, Indra, και στον Kama Θεό του Έρωτα. Επίσης είναι σε μορφή ενός άσπρου ελέφαντα (σαν το χιόνι) και με έξι χαυλιόδοντες που ο Βούδας διαλέγει να μετεμψυχωθεί, διαλέγοντας ως μάνα την βασίλισσα Maya. Βεδικός, Ινδουιστικός, Βουδιστικός, ο ελέφαντας έχει μεγάλη συμβολική δύναμη στην Ινδία.
Χωρίς αμφιβολία είναι η ήρεμη δύναμη της βραδύτητάς του που συμβολίζει τη γνώση.
Στην αρχαία Κίνα, ο ελέφαντας ήταν σύμβολο δύναμης και εξυπνάδας. Παρομοίως, στην αρχαία Ανατολή όπου αυτό το εξωτικό ζώο είχε αποδοθεί στο Θεό Ερμέ, λόγω της εξυπνάδας του. Η μακροζωία του συμβόλιζε τον θρίαμβό του επί του θανάτου. Το κείμενο Psysiologus και τα μεσαιωνικά βεστιάρια επαινούν την αγνότητα του ελέφαντα, που δεν μπορεί ν’ αυξήσει την επιθυμία του για ζευγάρωμα, παρά μονάχα άμα φάει ρίζες μανδραγόρα. Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί συμβολικά ως εξής: ο Αδάμ και η Εύα δεν έχουν κανένα διαχωρισμό μεταξύ των φύλων, όσο βρίσκονται στον Παράδεισο και μονάχα όταν φάνε το μήλο (το φρούτο του μανδραγόρα) αποκτούν την ωριμότητα να «γνωρίσουν» τον εταίρο και το φύλο τους.
Λέγεται πως το θηλυκό γεννάει τα μικρά της σε έλος, ενώ το αρσενικό την προστατεύει από εχθρικά φίδια.Όταν ένας ελέφαντας στηρίζεται και πέφτει σ’ ένα πριονισμένο δέντρο, άλλοι δώδεκα ελέφαντες μπορούν να έρθουν (μάταια) να τον ξανασηκώσουν: μόνο το μικρό μπορεί να ξανασηκωθεί με την βοήθεια της προβοσκίδας του. Η Εύα έφερε στον κόσμο τον Κάιν σε «διεφθαρμένα νερά». Ούτε ο Νόμος, ούτε η χορωδία των προφητών δεν κατάφεραν να σηκώσουν τον Αδάμ μετά την πτώση του, αλλά μόνο ο Χριστός ως ο «Πνευματικός και Θείος Ελέφαντας».
Ο αρχαίος μύθος σύμφωνα με τον οποίο ο ελέφαντας δεν μπορούσε να λυγίσει τα πόδια του, ξαναεμφανίζεται με ποιητική μορφή στο βιβλίο των εμβλημάτων του Hohberg (1675): «Ο παράφρων ελέφαντας ακουμπάει σ’ ένα δέντρο / ήδη μισο-πεσμένο και πέφτει στη γη. Έτσι, είναι όταν νομίζουμε ότι βρισκόμαστε σε πλήρη ασφάλεια / και όταν εμπιστευόμαστε τον κόσμο, που πέφτουμε με γελοίο τρόπο».
Το Psysiologus διηγείται κι αυτό τον μύθο του ελέφαντα, που δεν μπορούσε να ξεφορτωθεί ένα φίδι που του έπινε αίμα· εξασθενημένος από τα πολλά του τσιμπήματα, τελικά πέφτει και με την πτώση του συντρίβει τον εχθρό του. «Πρόσεχε, άνθρωπε, να μην σε βρει ποτέ το φίδι… και αφαιρέσει την πίστη του δίκαιου, ώστε τελικά να πεθάνει μαζί σου». Για να ενδυναμωθεί ο θετικός συμβολισμός του ελέφαντα, εξηγείται πως η καύση τριχών ή κοκκάλων ελέφαντα διώχνει τα κακά πνεύματα.
Στην αρχαία Κίνα επιβράβευαν ιδιαίτερα τον «πουριτανισμό» του ελέφαντα, ο οποίος πήγαινε στο νερό για να ζευγαρώσει, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα. Στην Ευρώπη, μαζί με τον μονόκερο, είναι από τα ζώα που εμφανίζονται σπανίως στους μύθους. Τον ξαναβρίσκουμε κυρίως σε πίνακες που απεικονίζουν τον παράδεισο και γίνεται, μάλιστα, ένα εμβληματικό ζώο μετά την εποχή των Σταυροφοριών. Ένα διάταγμα των Ελεφάντων δημιουργήθηκε το 1464 στην Δανία. Μέχρι το 1910, το έμβλημα του βασιλείου του Σιάμ (Ταϋλάνδη) ήταν ένας άσπρος ελέφαντας.
Στην ψυχανάλυση, ο ελέφαντας, λόγω της προβοσκίδας του που είναι φαλλικό σύμβολο, ενσαρκώνει και την σοφία των γηρατειών (γκρίζο χρώμα) και την δύναμη-αρχηγό του εαυτού της, χωρίς καμία επιθετικότητα. Στα όνειρα, αντιπροσωπεύει την «γήινη πραγματικότητα» σε άτομα που έχουν δυσκολία να μείνουν σε επαφή με την πραγματικότητα, παρομοίως μπορεί να μεταδώσει το «μεγάλο νέο» στην δύναμη την ύπαρξης.
Οι Κινέζοι ερμηνεύουν το σύμβολο του ελέφαντα (hsiang) με παρόμοιο τρόπο, το να «καβαλήσεις έναν ελέφαντα» όπως το κάνουν πολλοί μυθικοί ήρωες, σημαίνει «ευτυχία».
@Ηω Αναγνώστου / Συμβολισμός: Η γλώσσα της Δύναμης – terrapapers.com
Πληροφορίες από την εγκυκλοπαίδεια των Συμβόλων (L’encyclopédie des Symboles).
