Ο Θιβετιανός Βουδισμός έχει τις ρίζες του στην Ινδία, όπως και η θιβετιανή τέχνη, η οποία είναι κυρίως θρησκευτική. Οι καλλιτέχνες θεωρούνταν σημαντικοί, επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι ελάχιστα μπορούσαν να αποκομίσουν από τις περίπλοκες θεολογικές συζητήσεις, ενώ η οπτική επαφή με την πίστη ήταν πιο αποτελεσματική. Γύρω στον δέκατο αιώνα στην Ινδία και στο Νεπάλ χρησιμοποιούσαν – μεταξύ άλλων- ζωγραφιές που περιείχαν σύμβολα και απεικόνιζαν θεότητες και αγίους, γνωστές ως “πάτα” και “πάουμπα”, για να οπτικοποιήσουν την δύσκολη θεωρία. Οι αφηγητές ξετύλιγαν αυτές τις ζωγραφιές και εξηγούσαν τις παραστάσεις. Η ιδέα του “δείχνω και λέω” είναι η βάση του τάνγκα, το οποίο προήλθε από το πάτα και το πάουμπα.
Το τάνγκα είναι μια ζωγραφιά που τυλίγεται σε ρολό. Η θιβετιανή λέξη τάνγκα σημαίνει “κάτι που μπορεί να τυλιχτεί σε ρολό”.Σε ετήσια πανηγύρια και εορτασμούς που γίνονταν σε χωριά και τόπους προσκυνήματος, περιπλανώμενοι μοναχοί και λάμα ξετύλιγαν το τάνγκα και έλεγαν ιστορίες για θεότητες και αγίους, δείχνοντας με το χέρι τις παραστάσεις επάνω στην ζωγραφισμένη επιφάνεια. Οι προσκυνητές και οι ταξιδιώτες, επίσης, έπαιρναν μαζί τους στα επικίνδυνα ταξίδια τους ένα τάνγκα για προστασία, αλλά και για λατρευτικούς λόγους. Και οι δύο αυτές χρήσεις εξακολουθούν να εμφανίζονται ακόμα και σήμερα, όμως σε μικρότερη κλίμακα απ΄όσο πριν από μερικές γενιές.
Ο σημαντικότερος ρόλος του τάνγκα είναι ως θρησκευτικό στοιχείο σε ιεροτελεστίες και ως οδηγός και βοήθημα στον διαλογισμό. Ο διαλογιζόμενος κοιτάζει τις φιγούρες, συγκεντρώνεται σε αυτές, ταυτίζεται με την κεντρική θεότητα ή το κεντρικό πρόσωπο και προσπαθεί να “απελευθερωθεί μέσω της προσοχής”.
Όμως τα τάνγκα είναι κάτι παραπάνω από οπτικά θρησκευτικά βοηθήματα. Επιστρατεύονται επίσης όταν παρουσιάζονται προβλήματα στην οικογένεια, όπως αρρώστιες, θάνατοι ή γενικότερα εμπόδια σε προσωπικά και κοινωνικά θέματα. Κρεμούν τότε τις ζωγραφιές, με την ελπίδα ότι θα ακτινοβολήσουν προστατευτική ή θετική ενέργεια, και τα τάνγκα λειτουργούν πλέον ως “φυλαχτά” ή ¨γούρια”. Αυτός είναι ο λόγος που μερικά τάνγκα απεικονίζουν μόνο σύμβολα τύχης, αστρολογικούς σχηματισμούς ή θεραπευτικά φυτά.
Στα τάνγκα η σύνθεση είναι συνήθως συμμετρική. Η κεντρική φιγούρα τοποθετείται στην μέση ενός φανταστικού κάθετου άξονα. Εκατέρωθεν τοποθετούνται σε ομάδες μικρότερου μεγέθους πρόσωπα και θεότητες δευτερεύουσας σημασίας. Η ιεραρχία αποτελεί βαρυσήμαντη αρχή.
Οι αφοσιωμένοι στον Θιβετιανό Βουδισμό ενδιαφέρονται μόνο για την θρησκευτική πλευρά του τάνγκα και όχι για την καλλιτεχνική. Η ζωγραφική λειτουργεί απλώς ως μέσο. Η έννοια της “τέχνης” δεν παίζει κανέναν ρόλο. Το τάνγκα είναι ένα εργαλείο που μπορεί να τυλιχθεί και να μεταφερθεί εύκολα. Αυτός που φτιάχνει το τάνγκα θεωρείται βαφέας, όχι ζωγράφος. Στα τάνγκα σπάνια υπάρχει υπογραφή.
Τα περισσότερα τάνγκα ζωγραφίζονται σε καμβά και μερικά σε χαρτί ή δέρμα. Ο καμβάς για τα τάνγκα συνήθως έχει υφανθεί από βαμβάκι, λινό και σπανιότερα μετάξι. Οι πιο συνηθισμένες διαστάσεις είναι , κατά μέσο όρο, 75*50 εκατοστά. Η ίδια αναλιγία ύψους-πλάτους 3:2 απαντάται και σε άλλα μεγέθη (30*20, 120*80 και 300*200 για εξαιρετικά μεγάλα έργα). Υπάρχουν επίσης μακρόστενα τάνγκα με πλάτος μεγαλύτερο από το ύψος.
Υπάρχουν πέντε βασικά χρώματα που χρησιμοποιούν οι ζωγράφοι των τάνγκα: κόκκινο, κίτρινο, πράσινο, μπλε και λευκό. Άλλο ένα σημαντικό χρώμα που χρησιμοποιείται ευρέως είναι το μαύρο. Εκτός από τα πολύχρωμα τάνγκα υπάρχουν και χρυσά, σχεδιασμένα με κόκκινο χρώμα πάνω σε χρυσό φόντο, με ελάχιστο ή καθόλου επιπρόσθετο χρώμα. Γενικώς, σε χρυσά τάνγκα απεικονίζονται ειρηνικά πρόσωπα και θεότητες. Μετά υπάρχουν τα μαύρα τάνγκα, που έχουν ως βάση το σκούρο μπλεμελάνι και ελάχιστο χρώμα – απεικονίζουν συνηθως οργισμένες θεότητες. Υπάρχουν επίσης κόκκινα τάνγκα με πολλές λεπτομέρειες σε χρυσαφί χρώμα, που απεικονίζουν φιλικές ή προστατευτικές θεότητες.
Όταν το τάνγκα δεν χρησιμοποιείται, αλλά ούτε έχει τυλιχτεί, καλύπτεται συνήθως από λεπτό μεταξωτό ύφασμα, ώστε να προστατεύεται από τον καπνό που βγάζουν οι λάμπες, καθώς επίσης και από τα μάτια των αμύητων. Οι Δυτικοί συλλέκτες σπάνια κρατούν τυλιγμένα τα τάνγκα – συνήθως τα κρεμούν για λόγους αισθητικής.
Τι απεικονίζει το συγκεκριμένο τάνγκα
Όταν οι σκοτεινές δυνάμεις του Μάρα επιτέθηκαν στον Σιντάρτα την ώρα που έκανε διαλογισμό κάτω από το δένδρο μπόντι στην Μποντγκάγια, εκείνος έκανε μια κίνηση με το δεξί του χέρι, επικαλούμενος την μαρτυρία της γης ότι δεν υπέκυψε στις πονηριές και στα τεχνάσματα του Μάρα. Αυτή η κίνηση του χεριού απεικονίζεται σε αυτό το τάνγκα. Το δεξί χέρι του Βούδα αναπαύεται στο δεξί του γόνατο, ενώ οι άκρες των δαχτύλων του ακουμπούν την γη. Αυτή η θέση του χεριού (μούντρα) ονομάζεται μπουμισπαρσαμούντρα και εμφανίζεται πολύ συχνά σε τάνγκα που απεικονίζουν τον Βούδα. Και μόνο η θέα αυτής της μούντρα είναι εγγύηση για τον πιστό ότι κάθε κακό θα αποσοβηθεί. Το αριστερό του χέρι ακουμπάει χαλαρά πάνω στα πόδια του, με την παλάμη προς τα πάνω, ενώ τα πόδια του είναι διπλωμένα στηνστάση του διαλογισμού, με τις πατούσες προς τα πάνω.
Στην παλάμη του αριστερού του χεριού κρατάει μια κούπα επαιτείας, χαρακτηριστικό όλων των μοναχών του Βουδισμού Θεραβάντα, οι οποίοι περνούσαν το πρωί από τα σπίτια και ζητιάνευαν τροφή. ΟΙ μοναχοί δέχονται το φαγητό που τους δίνουν και προς το μεσημέρι κάθονται όλοι μαζί και τρώνε το μοναδικό γεύμα της ημέρας. Αυτή η πρακτική συνεχίζεται ακόμα σε χώρες όπως η Βιρμανία και η Ταϊλάνδη, όπου επικρατεί ο Βουδισμός Θεραβάντα. Η κούπα επαιτείας είναι πάγιο χαρακτηριστικό του Αμιτάμπα, του Σακιαμούνι και του Μπαϊσατζιαγκούρου.
@ΔΗΜΗΤΡΑ ΛΙΑΠΗ / εξειδικευμένη σύμβουλος Βάστου Σάστρα & Φενγκ Σούι
